Streita. Er brjálað að gera?

Uppsöfnuð streita

Hver er þín leið til að fá útrás fyrir uppsafnaða streitu? Neðangreindar hugmyndir er alltaf gott að nýta sér en sérstaklega þegar streita hefur náð að safnast fyrir í líkamanum í nokkurn tíma.

Hreyfing er eitt mikilvægasta verkfæri okkar til að draga úr streitu. Það gæti virst mótsagnakennt en álag á líkamann dregur úr andlegu álagi. Hreyfing minnkar streituhormón til lengri tíma og hjálpar til við að losa endorfín sem léttir skap og minnkar verki. Hún bætir einnig gæði svefns og eykur sjálfsöryggið.
Nægur svefn er alltaf mikilvægur en ekki hvað síst þegar við finnum til mikillar streitu. Þetta hafa flestir reynt, vandamál sem virðast yfirþyrmandi að kvöldi virðast auðleysanlegri eftir góðan nætursvefn.
Farðu út í náttúruna og reyndu að gleyma öllu öðru um stund.
Taktu eins mikið á og þú getur í eina mínútu. Gakktu hratt eða hlauptu, spenntu alla vöðva, kýldu út í loftið eða gerðu annað sem tekur verulega mikið á. Þetta hjálpar líkamanum að „vinna úr“ streitu sem hefur safnast upp og þér líður mun betur á eftir.
Andaðu djúpt í tvær mínútur. Þetta hefur strax áhrif á líkamann enda eru náin tengsl milli öndunar og streitu.
Hlæðu eins og þú mögulega getur í nokkrar mínútur. Horfðu á grínefni á netinu eða hlæðu með vinum að einhverju spaugilegu frá fyrri tíð. Hlátur getur hjálpað til við að losa endorfín sem getur minnkað streitu.

Leyfðu þér að gráta. Öllum virðist líða betur eftir að hafa grátið um stund. Góð útrás sem hjálpar við að ná djúpri öndun í kjölfarið.
Það gæti hjálpað að öskra. Það er reyndar glettilega erfitt í framkvæmd því taka þarf tillit til annarra, en mögulegt væri að öskra ofan í púða og forðast hryllingsmyndaöskur. Annar vandræðaminni möguleiki er að syngja af fullri innlifun í bílnum.
Fáðu knús. Jákvæð snerting og nánd getur hjálpað til við að losa oxýtósín og minnka streituhormónið kortisól. Blóðþrýstingur lækkar og hjartsláttur róast.
Hlustaðu á róandi tónlist sem þú kannt að meta. Róandi tónlist og náttúruhljóð geta haft slakandi áhrif á líkamann.
Prófaðu að dansa af krafti við gott lag. Dansinn hefur jákvæð áhrif á margan hátt og tónlistin líka. Ef þú finnur fyrir mikilli streitu í vinnunni er upplagt að skjótast inn á salerni og taka nokkur spor.
Að fara í sturtu eða bað er einföld og góð leið til að endurstilla sig, „trufla“ kvíðahugsanir og minnka streitu. Reyndu að gleyma öllu öðru og njóta.
Leggstu á bakið og settu fætur upp á vegg í 10 mínútur. Þessi staða eykur blóðflæði í efri hluta líkamans.

Nudd getur hjálpað við streitueinkennum. Hví ekki að verðlauna sig með nuddtíma, biðja um nudd hjá makanum eða nudda sig sjálfur.
Settu heitan bakstur yfir háls og herðar í 10 mínútur og lokaðu augunum. Reyndu að slaka á í andliti, hálsi og herðum.
Hugsaðu inn á við um stund og finndu hvernig líkamanum líður. Þetta er gott mótvægi við viðbrögð þín við streituvekjandi aðstæðum og kyrrir hugann. Sjá umfjöllun um núvitund.
Talaðu við einhvern um streituna. Það gæti verið léttir fyrir þig að ræða málin og þú færð eflaust góð ráð, hjálp og hughreystingu.
Rannsókn hefur sýnt að það að tyggja tyggjó tengist minnkun á streitu og jákvæðara skapi. Óvanalegt ráð sem gæti hentað þegar öðrum aðferðum verður ekki við komið. Gott er að hafa í huga að gegndarlaust japl getur verið truflandi fyrir aðra og tyggjó telst seint vera hollustufæða.
Hafðu ekki áhyggjur af því sem þú getur ekki breytt og snertir þig lítið sem ekkert. Ein leið er prófa að taka hlé frá samfélagsmiðlum og fylgjast aðeins minna með fréttum ef þær valda þér áhyggjum.
Þú getur ekki gert allt eða stjórnað öllu, reyndu að sleppa takinu. Getur verið erfitt en á sama tíma mikill léttir.

Ef þú átt gæludýr njóttu samskipta við það eins mikið og þú mögulega getur. Það getur hjálpað til við að minnka streitu og að létta skapið.

Að eiga dýr gefur okkur tilgang, hvetur til virkni og veitir okkur félagsskap, en allt eru þetta þættir sem hjálpa til við að minnka kvíða og streitu.

Ekki má gleyma því að dýrin njóta athygli þinnar í ríkum mæli, enda ertu miðpunkturinn í þeirra lífi.

Rannsóknir hafa sýnt að þegar fólk sinnir hundum sínum, til dæmis með því að tala við þá, klappa, klóra og ná augnsambandi eykst magn hormónsins oxýtosín hjá báðum. Magn streituhormónsins kortisól minnkar hjá fólki en eykst hjá hundum. Rannsakendur telja að það geti verið merki um jákvæða spennu hjá dýrinu og væntingar um að nú eigi að fara að gera eitthvað skemmtilegt, til dæmis að fara í göngutúr eða leika.

- Ráðin eru fengin úr bókinni The Stress Solution, grein á healthline.com og nokkrum greinum á wikihow.com, t.d. þessari. Skýringar og dæmi staðfært að hluta.

Vinnum saman að jafnvægi

Er brjálað að gera?

Æfum okkur að taka frá tíma fyrir okkur sjálf. Það er mikilvægt. Vinnum saman að jafnvægi.

Sleppum takinu

Æfum okkur að taka frá tíma fyrir okkur sjálf. Það er mikilvægt. Vinnum saman að jafnvægi.

Of mikið?

Desember er dásamlegur. Það er svo margt skemmtilegt í boði og allt í svo hátíðlegum búningi. En erum við nokkuð að reyna að gera of mikið? Jafnvægi í lífinu skiptir máli. Líka í desember.

Fleiri myndbönd

Áhugamál – vörn gegn streitu?

Við vitum að mikilvægt er að taka frá tíma til að gera eitthvað sér til hreinnar ánægju og gleði. Hér á síðunni höfum við rætt hve jákvætt er að sinna áhugamálum þegar við þurfum að aftengja okkur frá vinnu eða streituvekjandi aðstæðum. Áhugamál geta hjálpað okkur við að byggja upp þrautseigju og upplifa flæði þannig að við gleymum stað og stund. Gott áhugamál hefur oft jákvæð áhrif á aðra hluta lífsins, það hjálpar okkur að finna tilgang, dregur úr streitu og bægir frá neikvæðum hugsunum.

Hér eru nokkur dæmi um tómstundir sem gætu létt af okkur álagi.

Ljósmyndun. Hvort sem þú vilt æfa þig í að taka betri myndir af fjölskyldu og vinum eða kafa dýpra ofan í listræna myndatöku, er ljósmyndun frábært áhugamál. Þú gætir farið að sjá heiminn í öðru og fegurra ljósi í gegnum myndavélina.

Garðrækt. Garðrækt getur dregið úr streitu á margan hátt. Þú ert á hreyfingu úti við fjarri streituvöldum og fegrar umhverfið í leiðinni. Sjá meira um garðrækt hér.

Að prjóna. Margir njóta þess að prjóna fallegar flíkur til eigin nota eða til gjafa, en það að prjóna getur einnig veitt útrás fyrir spennu og hjálpað okkur að slaka á.

Að teikna eða mála. Virkjaðu listrænu hæfileikana með því að teikna eða mála myndir. Með því tjáirðu tilfinningar, færð tilbreytingu og dregur úr streitu. Útkoman getur líka verið falleg og persónuleg.

Að púsla. Að sökkva sér niður í púsl fær þig til að leiða hugann frá því sem veldur streitu og þjálfar heilann í leiðinni. Hægt er að ná flæði í púsli og gleyma sér um tíma. Eftir góða törn ertu líklegri til að geta tekist á við verkefni dagsins.

Að útbúa úrklippubók. Það er skapandi að búa til úrklippubók og tengir saman mörg áhugamál í eina afurð; ljósmyndun, skapandi skrif, heimildaöflun, teikningar og föndur. Útkoman er oft falleg og fræðandi heimild fyrir okkur sjálf og afkomendur.

Að skrifa. Margir skrifa sér til ánægju, hvort sem þeir halda dagbók eða skrifa t.d. skáldsögur og ljóð. Það hefur oft jákvæð áhrif, minnkar streitu og getur stundum losað út erfiðar hugsanir.

Að leika á píanó. Tónlist getur haft jákvæð áhrif á heilsu okkar og minnkað streitu. Að hlusta á tónlist er áhugamál út af fyrir sig en það að leika á hljóðfæri er enn öflugra til streitulosunar því það krefst fullkominnar einbeitingar og getur á sama tíma orðið vettvangur fyrir skapandi tjáningu.

- Hugmyndir úr grein frá Verywell Mind.

Skrautfiskarækt. Það hefur góð áhrif á fólk að horfa á vel viðhaldið fiskabúr. Það krefst reglulegrar vinnu en gefur möguleika á að velja saman tegundir, gróður og fylgihluti, ásamt því að kynnast öðrum með sama áhugamál.

Þetta eru aðeins nokkur dæmi og fjölmörg önnur koma upp í hugann svo sem eldamennska, krossgátur/sudoku, tungumálanám, sagnfræðigrúsk, söfnun, borðspil, útskurður, listmunagerð og fluguhnýtingar. Fleiri hugmyndir má finna hér og hér.

Mestu skiptir að þú njótir þess sem þú ert að gera og að það sé ólíkt því sem þú ert annars að fást við – ekki er verra að það sé skapandi.

Hver eru þín áhugamál?

Breytingarskeiðið og streita

Við vitum sennilega öll að þó að streita upp að vissu marki sé gagnleg til að drífa okkur áfram þá getur hún líka valdið bæði líkamlegum og andlegum einkennum. Streitustiginn hennar Marie Kingston, sálfræðings, sýnir þetta einmitt vel. En eru einhver tengsl á milli streitu og breytingarskeiðs (menopause)? Það að fara í gegnum breytingarskeiðið getur vissulega verið streituvaldandi eitt og sér en fleira kemur til. Flöktandi hormónamagn á þessu skeiði getur haft áhrif á viðbrögð líkamans við streitu og streitan getur að sama skapi haft áhrif á hormónaframleiðsluna. Raunar er um mjög flókið samspil að ræða.

Bráð streita og hormónaframleiðsla

Vel þekkt er sagan um frummanninn sem þurfti að velja um að hlaupa eða berjast þegar hann stóð frammi fyrir því að vera étinn af ljóni. Slíkar tilfallandi aðstæður er eitthvað sem hormónakerfi líkamans ræður vel við og af stað fer hárnákvæmt ferli. Ferlið felst í því að lítið svæði neðst í heilanum sem kallast undirstúka (hypothalamus) setur af stað viðvörunarkerfi í líkamanum og samspil tauga- og hormónaboða ýtir við nýrnahettunum sem losa þá m.a. hormónin kortisól og adrenalín. Virkni þessara hormóna er vel þekkt. Adrenalínið býr okkur undir að „berjast“ með því að auka hjartslátt, hækka blóðþrýsting og auka tiltæka orku. Kortisólið, sem er eitt aðal streitu hormónið, dregur úr virkni þeirrar líkamsstarfsemi sem er okkur ekki lífnauðsynleg í „hrökkva – stökkva“ aðstæðum svo sem starfsemi meltingar- og æxlunarkerfa. Það eykur magn glúkósa eða blóðsykurs í umferð og einnig notkun heilans á glúkósa auk þess sem það eykur framboð á efnum sem gera við vefi. Þessi svörun nær líka til svæða í heilanum sem stjórna skapi, áhugahvöt og hræðslu. Kortisól og adrenalín gefa okkur þannig orkuskot, fókus og einbeitingu þegar mikið liggur við svo við náum vonandi að forða okkur frá ljóninu.

Langvarandi streita og breytingarskeiðið

Flöktandi hormónamagn á breytingarskeiðinu getur haft áhrif á viðbrögð líkamans við streitu

Á breytingarskeiðinu, og eins eftir það, verður hlutverk nýrnahetta í framleiðslu kvenhormóna mikilvægara og taka nýrnahetturnar þá í raun við hluta af hlutverki rýrnandi eggjastokka. Estrogenið sem nýrnahetturnar framleiða nefnist estrone en það myndast líka í fituvef á meðan að estrogenið sem eggjastokkarnir framleiða á frjósemisskeiðinu nefnist estradiol. Estradiol er kröftugra en estrone og verkar á allan líkamann og viðheldur t.d. jafnvægi í æðum líkamans, örvar brjóstin og viðheldur beinvexti. Auk þessa heldur estradiol húðinni mjúkri, rakri og teygjanlegri sem og slímhúð í leggöngum. Estrone er það estrogen sem aðallega mælist eftir tíðahvörf og er veikara en estradiol. Það viðheldur þó að einhverju leyti þeim líffærum sem mest eru háð estrogen framleiðslu. Þar sem að estrone myndast ekki bara í nýrnahettunum heldur einnig í fituvef þá eru grannholda einstaklingar að sumu leyti verr settir eftir tíðahvörf en þeir sem eru feitlagnari.

Líkaminn hefur almennt mikla burði til að aðlagast breyttum aðstæðum en nýrnahetturnar geta aftur á móti lent í vandræðum með að ná að framleiða kvenhormónin ef þær þurfa stöðugt að pumpa út streituhormónum. Líkaminn mun nefnilega alltaf velja streituhormónin umfram önnur hormón enda eru þau framleidd til að bjarga okkur úr bráðri hættu. Þetta kemur sér einstaklega illa fyrir þá sem eru á breytingarskeiði þar sem að þá er einmitt þörfin fyrir framleiðslu nýrnahetta á kvenhormónum mikil bæði fyrir líkamlega og andlega heilsu.

Það virðist því vera þannig að ef nýrnahetturnar eru í góðum gír getur hormónaframleiðsla þeirra komið í veg fyrir miklar hormónasveiflur við tíðahvörf og við finnum ekki fyrir miklum einkennum. En aftur á móti ef nýrnahetturnar eru undir miklu álagi vegna langvarandi streitu ná þær mögulega ekki að framleiða nægt magn af hormónum og einkenni geta þá orðið mun meiri.

Auk þessara áhrifa þá hafa kvenhormónin, prógesterón og estrógen, almennt þau áhrif að tempra áhrif kortisóls á líkamann. Þannig getur líkaminn haldið áhrifum streitu í skefjum á meðan nægt framboð er af þessum hormónum. Þegar magn þessara hormóna minnkar þá virkar þessi bremsa ekki eins vel. Mikið magn kortisóls getur svo á móti minnkað enn frekar áhrif prógesteróns. Það er því ljóst að hormónakerfi líkamans er flókið samspil margra þátta og vert að taka fram að hér er sett fram einfölduð mynd.

Hvað er til ráða?

Breytingarskeiðsárin og þá sér í lagi árin sem leiða að þessu skeiði (perimenopausal árin) eru upplagður tími til að velta stöðunni fyrir sér og vera heiðarlegur við sjálfan sig hvað varðar lífsstíl og skoða hvað það er sem veldur okkur helst streitu. Gott er að vera vakandi yfir einkennunum sem byrja oft að sýna sig mun fyrr en margir átta sig á. Til eru frí öpp sem geta hjálpað við að átta sig á einkennunum, sjá t.d. hér . En svo eru aðrir sem vilja sem minnst hugsa um einkennin og það er allt í lagi líka.

Ef einkenni eru hamlandi er sjálfsagt að ræða við lækni sem getur ráðlagt um mögulega hormónameðferð sem oft getur hjálpað. Það er þó ýmislegt sem við getum sjálf gert til að halda streituvökunum í skefjum og bregðast betur við þeim. Einnig er hér að finna upplýsingar um hvernig vinnustaðir geta stutt við þá sem eru að ganga í gegnum þetta skeið og upplifa streitu og önnur einkenni.

Næring og blóðsykur

Meðan á breytingarskeiðinu stendur, eins og reyndar alltaf, er gott að huga vel að næringunni almennt og leggja áherslu á fjölbreytt mataræði með nægu góðu próteini og trefjum. Það getur verið gott að passa upp á góða fituinntöku s.s. úr avókadó, olífuolíu og kókosolíu. Góð næring getur stutt við gott jafnvægi hormóna. Það er alltaf gott að forðast unnin matvæli, mikinn sykur og aukaefni á borð við skordýraeitur og eins kjöt og mjólkurvörur sem innihalda hormón og sýklalyf. Svo má einnig hafa í huga að forðast bólgumyndandi fæðu sem getur aukið álag á nýrnahetturnar s.s. unnin matvæli, alkóhól og sykur. Hér fyrir neðan má sjá mynd frá Harvard Health vefsíðunni sem sýnir hvaða fæða getur annars vegar stuðlað að bólgum og hins vegar dregið úr þeim. Þar er talað um að forðast „refined carbs“ eða einföld kolvetni en það má með sanni segja að umræðan um kolvetni hefur verið lífleg og þau hafa sem heild því miður fengið á sig slæmt orð. En það er langt í frá þannig að öll kolvetni séu slæm og á vefsíðunni Hjartalíf má m.a. sjá lista yfir kolvetni flokkuð niður eftir svonefndum sykurstuðli. Hvað bætiefni varðar þá mætti íhuga hvort það geti verið að það vanti meiri ómega-3 fitusýrur í fæðuna eða magnesíum og D vítamín sem er þá hægt að taka inn aukalega samkvæmt viðurkenndum ráðleggingum nú eða bæta mataræðið.

Slökun og öndun

Það er vel þekkt að öndun getur haft góð áhrif til slökunar og hér má m.a. sjá ýmis góð ráð í þá veru. Það þarf oft ekki mikið og jafnvel fimm djúp andartök geta dugað til að róa taugakerfið sérstaklega ef við höfum útöndunina lengri en innöndunina. Bara það að sitja í 5 mínútur með augun lokuð og einbeitingu á önduninni getur bætt líðan. Á Heilsuveru má einnig finna góð ráð til slökunar.

Hreyfing

Á þessu skeiði lífsins sem öðrum er hreyfing nauðsynleg en gott er að hafa í huga að mjög miklar æfingar gætu komið af stað streitusvari hjá líkamanum. Það getur verið gott að hafa jafnvægi á hreyfingunni og stunda bæði æfingar til að auka þol og styrk en einnig mýkri hreyfingu s.s. jóga og pílates. Ekki má heldur gleyma göngutúrum í náttúrunni sem er auðveld leið til að auka vellíðan og minnka streitu. Ágætis viðmið gæti veirð 2,5 klukkustundir af miðlungs erfiðum þol æfingum á viku.
Það þarf ekki að tíunda góð áhrif hreyfingar og þá ekki síst til að viðhalda vöðva- og beinmassa. En best er auðvitað að finna sér hreyfingu sem hentar og hægt er að njóta og hafa gaman af, þá er líklegra að við náum að stunda hana áfram. Ef við upplifum að það sé erfitt að koma sér af stað þá getur verið gott að kynna sér efni um raunhæf markmið í hreyfingu sem sjá má hér.

Að fá nægan svefn

Það þarf ekki að fjölyrða um það hversu góður svefn er fyrir heilsuna en hér má finna ýmis góð ráð varðandi svefn.
Umræða um svefn hefur þó því miður haft tilhneigingu til að einblína á skuggahliðar þess að sofa ekki nóg. Þau skilaboð eru ekki endilega gagnleg þeim sem eru að eiga við streitu og breytingarskeið og afleiðingar þess á svefninn. Það er ekki gott fyrir þá sem þjást af svefnleysi vegna streitu að upplifa enn meiri streitu vegna þess að þeir sofi ekki nóg.

Grein Bryndísar Benediktsdóttur, læknis, o.fl. í 4. tbl. Læknablaðsins árg. 2022 setur þessa umræðu í gott samhengi en tilvitnun í greinina má sjá hér til hliðar.

„Alþjóðlegar yfirlitsrannsóknir sem byggja á safngreiningu (meta-analysis) sýna að lítil breyting hefur orðið á svefnlengd hjá fullorðnum síðustu 100 árin, en svefn barna hefur styst, en ekki hefur verið sýnt fram á að þau sofi ekki nóg. Ekki hefur verið sýnt að svefn fullorðinna hafi styst. Svefnlengd íslenskra unglinga og fullorðinna er sú sama ef hún er borin saman við sambærilega hópa erlendis. Mæliaðferðir sem liggja til grundvallar þegar rannsóknir á svefnlengd eru bornar saman eru breytilegar og geta leitt til ólíkrar niðurstöðu. Þó sýnt hafi verið fram á tengsl svefnlengdar við neikvæða heilsufarsþætti, líkamlega og andlega, hefur ekki verið sýnt fram á orsakasamband og nauðsynlegt er að horfa til fleiri þátta varðandi þau tengsl. Svefntímar Íslendinga eru hins vegar seinni en hjá fólki í nálægum löndum, líklega vegna hnattstöðu Íslands og misræmis milli náttúrulegrar sólarhæðar og staðartíma“.

Að örva flökkutaugina

Flökkutaugin eða vagus taugin flakkar eins og nafnið bendir til frá botni heilans og niður líkamann í gegnum hálsinn og alla leið niður í maga og er um 60 cm löng. Á leiðinni snertir taugin öll helstu líffærin. Flökkutaugin er mikilvæg samskiptabraut milli líkamans og heilans en hún vinnur m.a. við að stýra öndun, hjartslætti, vöðvum, meltingu, koki og raddböndum. Flökkutaugin aðstoðar líkamann við að skipta á milli streitu viðbragðs og ástandsins þegar sjálfráða (parasympathetic) taugakerfið er við völd en þá erum við í meiri slökun. En eins og kemur fram á vef Cleveland Clinic getur þessi langa taug misst hæfileika sinn til að skipta aftur yfir á slökunarástandið t.d. vegna mikillar streitu. Á sama vef má lesa um ýmsar þekktar leiðir til að örva flökkutaugina og slá þannig á oföndun, hraðan hjartslátt og kortisól gildi. Þetta getur um leið haft góð áhrif á heilsu okkar almennt.

Helstu leiðirnar eru:

Hugleiðsla
Jóga með áherslu á öndun
Hreyfing
Nudd
Róleg tónlist
Söngur eða humm
Köld sturta/kaldur bakstur á andlit eða aftanverðan háls

Að læra að takast á við streitu á heilbrigðan hátt

Streituvekjandi aðstæður eru hluti af lífinu og stundum getum við ekki breytt aðstæðunum sem við erum í. En við getum tekið skref í þá átt að höndla betur streituvakana svo þeir hafi ekki eins mikil áhrif á okkur. Við getum lært að koma auga á hvað veldur okkur streitu og hvernig við getum hugsað vel um okkur bæði líkamlega og andlega þegar streitan bankar upp á. Við gætum til að mynda:

Haldið dagbók um hugsanir okkar og skráð fyrir hvað við erum þakklát í lífinu. Einnig getum við skoðað hvort við séum að koma fram við okkur sjálf eins og við myndum vilja koma fram við okkar besta vin. Verum góð við okkur sjálf og tökum eftir því sem gæti verið að valda okkur streitu.
Tekið frá tíma til að sinna áhugamálum, s.s. lestri, að hlusta á tónlist eða horfa á uppáhaldsþátt eða kvikmynd.
Ræktað vinskap og rætt við vini og fjölskyldu.
Haldið við kímnigáfunni og fundið leiðir til að hafa húmor og hlátur í lífinu, t.d. með því að horfa á gamanmyndir eða skoða brandarasíður.
Tekið að okkur sjálfboðaliðastörf í samfélaginu.
Skipulagt og forgangsraðað því sem við þurfum að ná að gera heima og í vinnu og taka út verkefni sem eru ekki nauðsynleg.
Losað okkur við fullkomnunaráráttu
Leitað til fagaaðila sem gætu hjálpað okkur að þróa með okkur leiðir til að höndla streitu.

Best er að forðast að takast á við streituna með því að nota áfengi, tóbak eða lyf. Það sem við uppskerum með því að halda streitunni í skefjum er m.a. hugarró, minni kvíða, meiri lífsgæði, lægri blóðþrýsting, meiri sjálfsstjórn og einbeitingu og síðast en ekki síst betri sambönd. Og við gætum jafnvel grætt lengra líf með meiri lífsgæðum.

Hér á velvirk síðunni er síðan að finna mikið efni um leiðir til að takast á við jafnvægi milli vinnu og einkalífs og eins hvernig við getum minnkað áreiti í okkar lífi.

Greinin byggir á eftirfarandi greinum auk þess sem vísað er beint til fleiri heimilda í textanum:

Breytingaskeiðið – tíðahvörf. Efri árin. Hormónameðferð eða láta sig hafa það? Benedikt Sveinsson, kvensjúkdómalæknir.
Chronic stress puts your health at risk Starfsfólk Mayo Clinic vefsíðunnar.
Prolonged Stress Can Lead to Hormone Imbalance Dr. Bal Pawa, lyfjafræðingur og kvensjúkdómalæknir.
How stress affects symptoms of menopause Tanith Lee, næringarfræðingur.
Exercise beyond menopause: Dos and Don’ts Dr. Nalini Mishra.

„{q}“