Gott vinnuumhverfi
Félagslegt umhverfi
Getum við verið hamingjusöm í vinnunni?
Öryggi á vinnustað
Fyrirtæki bera ábyrgð á að tryggja starfsumhverfi þar sem hægt er að vinna á öruggan og heilsusamlegan hátt. Þegar kemur að vinnuaðstöðu og umhverfi á vinnustöðum er margt hægt að gera til þess að minnka líkur á að starfsmenn þrói með sér vinnutengd stoðkerfisvandamál. Má þar nefna vinnuskipulag, vinnurými og sálfélagslegt umhverfi vinnustaðarins. Til að starfsmenn geti beitt sér rétt við vinnu er nauðsynlegt að þeir fái viðeigandi búnað, þjálfun í notkun hans og fræðslu um líkamsbeitingu. Að auki geta starfsmenn nýtt sér ýmsar aðferðir í og utan vinnu til að viðhalda góðri líkamlegri og andlegri heilsu.
Algengast er að stoðkerfisvandamál vegna vinnu geri vart við sig í mjóbaki, höndum, úlnliðum eða öxlum. Einnig má nefna höfuðverk vegna vöðvaspennu og verki í hálsi og herðum. Skaðleg áhrif óslitinnar setu hafa á síðustu árum komið skýrt í ljós. Samfelld seta hefur ekki eingöngu slæm áhrif á stoðkerfið heldur einnig hjarta- og æðakerfið. Mikilvægt er að allur búnaður, t.d. skrifborð, stóll og skjár sé stillanlegur til að einstaklingar eigi auðvelt með að breyta um stellingar og aðlaga búnaðinn að sér.
Erfiðisvinna
Erfiðisvinna innan ýmissa starfsgreina getur falið í sér meðhöndlun þungra byrða og einhæfa álagsvinnu, titring, vinnu með hendur fyrir ofan axlir og með bogið eða snúið bak og háls. Þessir áhættuþættir auka líkur á stoðkerfisvandamálum og því ber að meta sérstaklega áhættu af þeim þegar gert er áhættumat og áætlun um öryggi og heilbrigði á vinnustað.
Áhersla skal lögð á að fjarlægja þær hættur sem kunna að vera til staðar. Ef það er ekki unnt að öllu leyti er nauðsynlegt að takmarka tímann sem varið er í þessa skaðlegu þætti vinnunnar.
Líkur á vinnutengdum stoðkerfisvandamálum aukast þegar starfsmenn glíma við streitu eða önnur andleg og félagsleg vandamál, svo sem mikla tímapressu eða takmarkað athafnafrelsi.
Hvað get ég gert?
Sýnt hefur verið fram á jákvæð áhrif hreyfingar og skaðleg áhrif hreyfingarleysis á andlega og líkamlega heilsu okkar. Reglubundin hreyfing getur verið allt frá stuttum göngutúrum, eða að taka stigann, upp í íþróttaiðkun af mikilli ákefð. Það fer eftir því hvað hentar hverjum og einum, en allir ættu að stunda einhverja hreyfingu.
Besta leiðin til að halda blóðflæði vöðva í lagi er að hreyfa þá. Þannig dælum við blóði til vöðvanna og úrgangsefnum frá þeim. Styrktarþjálfun minnkar líkur á stoðkerfisverkjum til muna. Hún hjálpar yfirspenntum vöðvum að slaka og eykur blóðflæði. Slík þjálfun getur t.d. verið með lóðum, teygjum eða líkamsþyngd. Allt niður í tveggja mínútna styrktarþjálfun á dag getur dregið úr stoðkerfisverkjum. Blóðrásaraukandi æfingar og styrktaræfingar henta þeim sem stunda erfiðisvinnu en eru einnig tilvaldar fyrir kyrrsetufólk til að standa upp frá skrifborðinu og bæta líðan.
Munum að lyfta rétt:
-
Halda byrðinni nálægt líkamanum
-
Ekki lyfta upp fyrir axlarhæð
-
Beygja hné
-
Nota léttitæki!
-
Ekki snúa upp á hrygg eða háls
Finnur þú fyrir óþægindum?
Ef þú finnur fyrir óþægindum frá stoðkerfi sem þú telur orsakast af vinnu eða hafa versnað vegna hennar er mikilvægt að ræða við yfirmann þinn. Meta skal í sameiningu hvort eitthvað í vinnuumhverfi eða vinnuskipulagi mætti betur fara til að minnka líkur á frekari vanda. Einnig skal leita til heimilislæknis sem beinir þér til viðeigandi fagaðila ef meðferðar er þörf.
Heimilislækni ber skylda til að tilkynna atvinnusjúkdóma og atvinnutengda sjúkdóma til Vinnueftirlitsins.
Vinnuslys
Um 4% vinnandi fólks verða fyrir vinnuslysum árlega með ómældum sársauka og kostnaði fyrir einstaklingana og samfélagið. Orsakir vinnuslysa eru oftast margþættar. Við forvarnir skiptir miklu að horfa til allra þeirra atriða og aðstæðna sem geta valdið slysi.
Markvisst vinnuverndarstarf, góður vinnuandi, stuðningur og vinsamleg samskipti stuðla að öryggishegðun og fækka vinnuslysum.
Helstu áhættuþættir vinnuslysa
1. Tækni og umhverfi
- Það fækkar slysum að setja hlutina á sinn stað og þrífa.
- Ástand véla og tækja, bilanir og ófullnægjandi öryggisráðstafanir skapa hættu.
- Hávaði kemur í veg fyrir eðlileg samskitpi og að fólk heyri viðvörunarhljóð.
- Hönnun vinnustaðar. Það þarf að vanda alla hönnun, breytingar geta skapað nýjar hættur.
- Lýsing skiptir miklu máli svo menn greini hættur.
2. Skipulag og stjórnun
- Of langur vinnutími og ónóg hvíld eykur hættu á vinnuslysum.
- Launafyrirkomulag má ekki hvetja til óvarkárni. Vinnuslys eru algengari þar sem unnið er eftir afkastahvetjandi launakerfi.
- Vinnuhraði fjölgar slysum. Vinnuslys eru algeng við rekstrartruflanir og viðhald.
- Skortur á nýliðaþjálfun og þekkingu eykur hættu á slysum.
- Tungumála- og samskiptavandamál fjölga slysum.
3. Einstaklingsþættir
- Karlar slasast oftar en konur.
- Yngra og eldra fólk slasast oftar en aðrir.
- Starfsreynsla og menntun skiptir máli, ófaglærðir og nýir starfsmenn eru í mestri hættu.
Mikilvæg atriði í forvörnum
- Góð yfirsýn.
Vinnustaðurinn á að vera opinn, bjartur og hreinn. Því betur sem starfsmenn sjá í kringum sig og aðrir sjá þá, því færri vinnuslys verða. Skipulag þarf að vera gott og umferðarleiðir þurfa að vera greinilega merktar. Merkingar, skilti og viðvörunarljós þurfa að vera eins auðskilin og kostur er. - Vinnufélagar.
Markviss fræðsla og staðgóð þekking skiptir máli, reynslan sýnir að nýliðar slasast oftar en reyndir starfsmenn. Samskipti um vinnuverndarmál þurfa að vera mikil og opin. Á vinnustöðum þar sem vinnuandinn er góður eru slys fátíðari en annars staðar. Allir starfsmenn ættu að kunna skyndihjálp og rifja hana reglulega upp. - Öryggisbúnaður.
Viðeigandi hlífar eða aðgangshindranir eiga að vera á hlutum sem t.d. hreyfast, eru heitir, kaldir eða oddhvassir. Neyðarrofar þurfa að vera aðgengilegir og prófaðir reglulega. Með öllum vélum, tækjum og búnaði eiga að fylgja notkunarleiðbeiningar á íslensku til að tryggja örugga notkun. Aðgengi að neyðarbúnaði þarf að vera í lagi, t.d. að sjúkrakassa og slökkvitækjum. Nota skal viðeigandi persónuhlífar þegar ekki er hægt að fjarlægja hættur. - Heilsa starfsmanna og lífsstíll.
Reynslan sýnir að ungir karlar slasast oftar en aðrir. Stjórnendur bera ábyrgð á störfum þeirra. Þreyttir og veikir starfsmenn slasast og valda slysum, því þarf að virða hvíldartíma. Þeir sem eru undir áhrifum áfengis eða annarra vímuefna eru hættulegir sjálfum sér og öðrum. Huga þarf að því að starfsmenn hafi andlega og líkamlega getu til að ráða við vinnuna. Vinnuslys eru algeng fyrir og eftir orlof t.d. páskafrí og sumarfrí.
Hvaða vinnuslys á að tilkynna Vinnueftirlitinu?
Atvinnurekandi skal tilkynna til Vinnueftirlitsins öll slys þar sem starfsmaður verður óvinnufær í einn eða fleiri daga, auk þess dags sem slysið varð. Slys þar sem líkur eru á að starfsmaður hafi orðið fyrir langvinnu eða varanlegu heilsutjóni skal tilkynna Vinnueftirlitinu eigi síðar en innan sólarhrings. Atvinnurekandi skal svo innan viku tilkynna um slysið til Vinnueftirlitsins.
Áhættumat
Samkvæmt vinnuverndarlögum nr. 46/1980 ber atvinnurekandi ábyrgð á að gerð sé skrifleg áætlun um öryggi og heilbrigði á vinnustað sem byggir á áhættumati. Markmiðið er að stuðla að öryggi og heilbrigði starfsfólks og koma í veg fyrir heilsutjón vegna vinnunnar eða vinnuumhverfisins.
Mat á áhættu skal ná til allra þeirra þátta í vinnuumhverfinu sem geta haft áhrif á heilsu og öryggi. Sérstaklega skal litið til starfa þar sem fyrirsjáanlegt er að heilsu og öryggi starfsfólks sé hætta búin.
Þegar áhættumat gefur til kynna að vandamál sé fyrir hendi skal atvinnurekandi grípa til nauðsynlegra forvarna í þeim tilgangi að koma í veg fyrir eða draga úr hættu á atvinnutengdu heilsutjóni, óþægindum og slysum.
Öryggisverðir og öryggistrúnaðarmenn taka þátt í gerð áætlunarinnar og fylgjast með því hvernig henni er framfylgt. Í því felst þátttaka í gerð áhættumats og áætlunar um heilsuvernd og forvarnir.
Heilsuefling
Aukin vellíðan á vinnustað
Hollt mataræði á vinnustað
Starfsfólk ver oft miklum tíma í vinnunni og því er mikilvægt að aðgengi sé gott að hollum og næringarríkum mat sem fylgir ráðleggingum Embættis landlæknis um mataræði. Maturinn hefur ekki aðeins áhrif á líðan og lund fólks heldur getur heilsan og starfsorkan beinlínis verið undir því komin að hollur og góður matur sé í boði. Aðstaða og umhverfi skiptir einnig máli og ætti að leitast við að hafa matarumhverfið rólegt og notalegt svo fólk geti komið saman og snætt holla og góða máltíð og notið matarins. Vinnustaðir þurfa að huga að næringarmálum, t.d. við gerð stefnu vinnustaðarins, og er æskilegt að slík vinna sé unnin náið með starfsfólki. Stjórnendur vinnustaða eru enn fremur hvattir til að bjóða upp á fræðslu um hollt mataræði.
Vinnustaðir eru hvattir til að halda utan um skráningu á fæðuofnæmi og fæðuóþoli starfsfólks og ávallt þarf að huga að þessum hópi við val á veitingum, hvort sem er í mötuneytinu, á fundum eða öðrum uppákomum þannig að eitthvað sé í boði fyrir alla.
Leiðir til að stuðla að góðu mataræði starfsmanna á vinnustað
Hægt er að gera holla matinn meira aðlaðandi með lægra verði, fjölbreyttu úrvali og með því að hafa hann vel sýnilegan.
Æskilegt er að velja fyrst og fremst matvæli sem eru rík að næringarefnum frá náttúrunnar hendi, svo sem grænmeti, ávexti, ber, hnetur, fræ, heilkornavörur, baunir og linsur, feitan og magran fisk, olíur, fituminni og hreinar mjólkurvörur og kjöt og vatn til drykkjar. Takmarka ber hinsvegar neyslu á unnum matvörum sem innihalda oft mikið af mettaðri fitu, sykri eða salti. Sem dæmi má nefna gosdrykki, sælgæti, kex, kökur, snakk, skyndibita og unnar kjötvörur.
Bjóða ókeypis ávexti og grænmeti
-
Vinnustaðir eru hvattir til að bjóða starfsfólki sínu ókeypis ávexti og grænmeti á vinnustaðnum.
-
Tilvalið er að hafa ávexti og grænmeti á áberandi stað, t.d. inni á hverri deild eða kaffistofu.
Hafa gott aðgengi að köldu, fersku vatni
-
Hafa kranavatn, vatnsvélar eða vatnsbrunna aðgengilega fyrir starfsfólk sem víðast.
-
Bjóða einnig upp á kolsýrt vatn, án sítrónusýru (E330), til að auka fjölbreytni.
Bjóða upp á hollt fundarfæði
-
Kranavatn, kolsýrt vatn (án sítrónusýru E330), kaffi og te.
-
Niðurskornir ávextir/grænmeti.
-
Hnetur og þurrkaðir ávextir.
-
Trefjaríkt heilkornabrauð með hollu áleggi
-
Ef vitað er af ofnæmi eða óþoli fundargesta fyrir einhverri fæðutegund skal taka tillit til þess við val á meðlæti.
Ávextir og mikið af grænmeti
Bjóða mikið úrval af grænmeti með mat eða í salatbar. Tilvalið er að hafa grænmeti fremst á hlaðborðinu þegar fólk skammtar sér sjálft á diskinn. Hafa grænmeti í sem flestum réttum þar sem það á við en einnig að bjóða uppá grænmetis- og baunarétti reglulega.
Heilkornavörur
Bjóða heilkorna brauð af ýmsu tagi með a.m.k. 5 g trefja í 100 g. Velja skáargatsmerkt brauð og nota gjarnan bygg, heilkornapasta og hýðishrísgrjón sem meðlæti auk kartaflna oftar en fínunnar vörur.
Fiskur
Bjóða upp á fisk í mötuneytinu tvisvar í viku, bæði magran og feitan fisk.
Kjöt
Þegar kjöt er í boði að velja magurt óunnið kjöt sem oftast. Kjöt í hófi og takmarka unnar vörur.
Hollari fita
Nota ýmsar tegundir af matarolíu í matargerð t.d. rapsolíu og ólífuolíu í staðinn fyrir smjör, smjörlíki, kókósolíu eða aðra harða fitu.
Bjóða uppá baunamauk (hummus), pestó eða lárperur (avókadó) ofan á brauð.
Minna salt
Minnka notkun salts og saltríkra krydda en nota þess í stað önnur krydd án salts og velja saltminni vörur þegar sá möguleiki er fyrir hendi. Sjá nánar á landlaeknir.is/skodadusaltid
Minni viðbættur sykur
Mælt er með að draga úr framboði á sælgæti, kökum og kexi og bjóða frekar uppá ávexti og hnetur.
Hafa gott aðgengi að vatni og minnka aðgengi að gosdrykkjum.
Minni matarsóun
Mikilvægt er að skipuleggja innkaup og eldamennsku því þannig má stuðla að hollu mataræði, draga úr matarsóun og vernda umhverfið. Sjá nánar á matarsoun.is
Hreyfing á vinnutíma
Einstaklingar verja um helmingi vökutímans í vinnu og liggur því beinast við að reyna að koma hreyfingu að innan þess ramma. Það að stunda hreyfingu á vinnutíma leiðir oftar en ekki til betri líðanar og meiri skilvirkni í starfi.
Bresk rannsókn frá 2008 leiddi í ljós að starfsmenn sem voru með aðgang að og notuðu líkamsræktaraðstöðu á vinnutíma voru skilvirkari og fóru ánægðari heim að loknum vinnudegi þá daga sem þeir notuðu aðstöðuna en aðra daga. Önnur rannsókn frá 2013 sýndi að starfsfólk upplifir samstundis bætt hugarstarf í kjölfarið á æfingu. Æfingin þarf ekki að vera löng, stutt æfing eins og 15 mínútur á líkamsræktarhjóli skilar árangri. Þetta gæti bent til þess að það sé jafnvel betra upp á athygli og skilvirkni að æfa á vinnutíma í stað þess að æfa fyrir eða eftir vinnu.
Einstaklingar sem æfa á vinnutíma upplifa meiri skilvirkni og taka færri veikindadaga. Að auki hefur það góð áhrif á andlega heilsu að fá hlé á miðjum vinnudegi frá streituvöldum sem tengjast starfinu.
En hreyfing á vinnutíma getur einnig leitt af sér ávinning í stærra samhengi. Heilbrigðisstofnanir og stjórnendur í Bretlandi hafa átt samtal um hvort gera ætti hana að skyldu inn í vinnudaginn til að sporna við lífsstílstengdum heilsufarsvandamálum í samfélaginu. Sem dæmi má nefna að talið er að meira en 20 milljónir Breta hreyfi sig nær ekkert og kostnaður breska heilbrigðiskerfisins (NHS) við óvirkan lífsstíl er metinn á um 1,2 milljarð punda á ári.
Mælt er með lotuþjálfun (85-95% af hámarks púlsi) fyrir störf sem krefjast þess að standa eða ganga mikið. Fyrir líkamlega erfiða vinnu er mælt með styrktarþjálfun fyrir stóru vöðvahópana, um það bil 60% af hámarksþyngd. Styrktarþjálfun getur einnig dregið úr verkjum í starfi ásamt því að fyrirbyggja að einstaklingur upplifi verki tengda starfi. Mælt er með að metnar séu þarfir hvers og eins vinnustaðar með tilliti til líkamlegra krafna í starfi. Hægt er að skipta þjálfuninni upp, til dæmis í 5x12 mínútur eða 3x20 mínútur. Mikilvægt er að hafa rétta stignun (e. progression) á æfingunum og ætla sér ekki um of.
Sjá meira um hreyfingu á vinnutíma í kaflanum Vinnan og hreyfing.
Fjöldi á vinnumarkaði
Á þriðja ársfjórðungi 2018 voru að jafnaði 206.700 manns á aldrinum 16–74 ára á vinnumarkaði samkvæmt tölum frá Hagstofunni. Af þeim voru 202.200 starfandi og 4.500 án vinnu og í atvinnuleit.
Atvinnuþátttaka var 82,4%, hlutfall starfandi 80,6% en atvinnuleysi 2,2%. Meðalfjöldi heildarvinnustunda á viku voru 41,1 klukkustund hjá þeim sem voru við vinnu í viðmiðunarvikunni, 45,3 klukkustundir hjá þeim sem voru í fullu starfi og 25,0 klukkustundir hjá þeim sem voru í hlutastarfi.
81%
Tæp 81% voru í starfi á þriðja ársfjórðungi 2018.