Hefur þú næga orku til að takast á við verkefni dagsins?

Við tengjum garðvinnu yfirleitt við ræktarlegan gróður og væna uppskeru, en hugsum síður út í heilsufarslegt gildi vinnunnar sjálfrar. Garðrækt hefur margháttuð jákvæð áhrif á líf okkar, við fáum mikilvæga og fjölbreytta hreyfingu, styrkjumst, öndum að okkur fersku lofti, lifum í núinu um stund, reynum á minni okkar og kunnáttu, fáum útrás fyrir sköpunargleði og uppskerum oft ríkulega, hvort sem við erum að rækta grænmeti eða fegra umhverfið. Það er eitthvað sérstakt við að sjá plöntur vaxa og dafna.

Í samantekt frá árinu 2016 voru skoðaðar um 20 rannsóknir sem gerðar hafa verið á áhrifum garðræktar á fólk. Höfundar álykta að henni fylgi margvíslegir heilsufarslegir kostir. Það eru tengsl milli garðræktar og almennrar ánægju með lífið, hún bætir þrek og léttir skap, eykur andlega vellíðan og eflir hugræna virkni. Hún dregur úr streitu, þunglyndi, kvíðaeinkennum og þreytu. Með aukinni hreyfingu eykst almennur styrkur og fólk á auðveldara með að létta sig og sporna gegn vandamálum sem tengjast lífsstíl.

Það er vel þess virði að kynna sér þessa hugmyndafræði þegar menn vilja huga að bættri almennri líðan því margt sem einkennir hana er talið jákvætt fyrir heilsu okkar.

Carl Honoré er einn af forvígismönnum hreyfingarinnar og skrifaði bókina In Praise of Slow árið 2004. Hann lýsir hæglætishreyfingunni sem menningarbyltingu gegn þeirri skoðun að hraði sé ætíð bestur. Heimspeki hennar gengur ekki út á að gera allt á hraða snigilsins heldur að reyna að vinna hlutina á réttum hraða. Að njóta klukkustunda og mínútna í stað þess að telja þær. Gera allt eins vel og mögulegt er í stað þess að gera það eins hratt og hægt er. Þetta snýst um gæði fremur en magn á öllum sviðum svo sem í starfi, matargerð og við uppeldi barna.    

Honoré segir að tíminn sé takmörkuð auðlind og því séum við alltaf að flýta okkur og reyna að gera meira á sífellt styttri tíma. Hver dagur er kapphlaup að marki sem við náum reyndar aldrei en er mark engu að síður. Við áttum okkur ekki á hve slæm áhrif þessi hraði hefur á allar hliðar lífsins; á heilsu, mataræði, vinnu, sambönd, umhverfi og samfélag. Og stundum þarf eitthvað mikið að gerast til þess að við vöknum upp við þá staðreynd að við erum að hraðspóla í gegnum lífið í stað þess að lifa því. Margir átta sig ekki á þessu fyrr en þeir veikjast.

Stór rannsókn á hamingju í náttúrlegu umhverfi var gerð árið 2014 en þá voru 20.000 snjallsímanotendur beðnir að tiltaka með handahófskenndu millibili í hvaða umhverfi þeir voru staddir og hvernig þeim leið þá stundina. Í ljós kom að þeir sem voru staddir nálægt strönd voru talsvert ánægðari en þeir sem staddir voru í borgarumhverfi.

Það er samband milli þess að búa nálægt sjó og betri almennrar og andlegrar heilsu en það hefur einnig góð áhrif að heimsækja ströndina, til dæmis tvisvar i viku. Rannsakendur telja að tveir tímar á viku nálægt sjó gætu verið gagnlegir fyrir marga. Sjávarútsýni hefur einnig verið tengt við betri andlega heilsu.

Svo virðist sem nálægð við vatn hafi jákvæð áhrif á vellíðan, heilsu og hamingju á þrjá vegu. Í fyrsta lagi er oftast minni mengun og fólk nýtur meiri sólar nálægt sjó. Í öðru lagi er fólk sem býr nálægt vatni oft líkamlega virkara, stundar íþróttir í vatni, gengur eða hjólar meira en aðrir. Í þriðja lagi virðist vatnið sjálft vera andlega endurnærandi og með því að verja tíma á vatnasvæði getur dregið úr neikvæðni og streitu.

Við finnum líka fyrir jákvæðum áhrifum við læki, vötn, fossa og jafnvel gosbrunna. Vatnshljóð og ljósbrot í vatni virðist auka á endurnærandi áhrif.

• Minnkaðu óreiðu og losaðu þig við óþarfa.

Við eigum flest mun fleiri hluti en við þurfum á að halda og eigum stundum bágt með að finna þeim stað og halda til haga. Oft skapast óreiða vegna þessarar ofgnóttar og því meiri sem hún er því verri eru áhrifin á okkur. Það rænir orku að horfa fram hjá dótinu og því er erfiðara að halda einbeitingu ef umhverfi okkar er draslaralegt. Óreiða getur haft áhrif á skammtímaminni, afköst, tilfinningar, svefn, fæðuval og samskipti við aðra. Samband er milli óreiðu og þess að finna til kvíða, streitu og að vera langt niðri (sjá nánar í grein Libby Sander).

Það er oftast léttir að fækka hlutum í kringum sig og við eigum auðveldara með að finna það sem okkur vantar. Við kunnum einnig oftast betur að meta það sem við ákveðum að halda eftir.

• Ekki kaupa óþarfa.

Þeir sem farið hafa í gegnum grisjun á heimilinu sýna oft aðgát við að kaupa nýja hluti því þeir vilja síður lenda í sama fari og missa yfirsýn yfir hvað til er á heimilinu. Áður en við kaupum eitthvað nýtt er góð regla að spyrja sig hvort við þurfum raunverulega á því að halda, hvort hægt sé að nota eitthvað sem við eigum í staðinn og hvort hægt sé að samnýta eða leigja hluti, t.d. stærri verkfæri og tæki sem við þurfum sjaldan að nota.

• Minnkaðu við þig húsnæði.

Til að einfalda lífið gætirðu íhugað að minnka við þig húsnæði ef það er of stórt eða óhentugt. Þú sparar fjármuni og tíma við þrif og viðhald og getur mögulega leyft þér að ferðast eða spara til seinni tíma. Og tímann geturðu notað til að sinna áhugamálum þínum. 

• Kynntu þér naumhyggju (mínimalisma).

Naumhyggja hefur ýmsa kosti og tengist þeim atriðum sem nefnd hafa verið hér að ofan. Nefna má að það er auðveldara að þrífa heimili þar sem naumhyggja er ráðandi og auðveldara er að slaka á. Það getur verið ráð að byrja á einu herbergi og sjá hvort þú finnur mun, svefnherbergið er upplagður upphafsreitur.

• Fáðu yfirsýn yfir fjármálin.

Fjárhagsáhyggjur taka mikinn toll af okkur og því er mikilvægt að hafa yfirsýn yfir fjármálin, gera áætlanir og setja markmið. Þetta getur verið hægara sagt en gert og stundum þarf að leita sér aðstoðar. Á síðu Umboðsmanns skuldara má finna fróðleik um fjármál, m.a. kladdann sem getur hjálpað til við að ná utan um tekjur og gjöld.  

• Eitruð samskipti.

Ertu í þeim sporum að vera í krefjandi samskiptum við neikvætt fólk? Erfitt er að eiga við slíkt ef um náinn vin eða ættingja er að ræða, en það er nauðsynlegt að setja mörk ef samskiptin eru verulega íþyngjandi. Það getur flækt lífið á svo mörgum sviðum að geta ekki sagt nei.

• Skiptið með ykkur verkum.

Sjálfsagt er að skipta heimilisstörfum á sanngjarnan hátt milli heimilismanna.      

• Reyndu að draga úr óheppilegum hugsunum.

Það getur dregið úr manni mátt að dvelja í fortíðinni, hugsa um það sem við getum ekki breytt og finna til sjálfsvorkunnar. Hægt er að sporna gegn þessum hugsunum með því að beina athygli að því sem við erum þakklát fyrir, líta til framtíðar og hugsa hlýlega til okkar sjálfra.   

• Gerðu eitt í einu.

Enginn nær að halda fullri einbeitingu við fleira en eitt verkefni í einu yfir lengri tíma. Best er gera eitt í einu og gefa því fullkominn gaum. 

• Viðráðanlegur verkefnalisti. 

Það getur auðveldað lífið að halda úti verkefnalista – en hann verður að vera viðráðanlegur. Með því að venja sig á að nota og uppfæra listann eru minni líkur á að gleyma að sinna mikilvægum verkefnum, minni tími fer í grufl um hvort og þá hverju maður er að gleyma og svo er hvetjandi að strika yfir þá þætti sem þú hefur klárað. Mundu að gleðjast yfir því sem þú ert búin/n að afreka og ekki hafa of mörg eða ónauðsynleg verkefni á listanum.  

• Skildu vinnuna eftir í vinnunni.

Ekki taka með þér vinnu heim og reyndu að vinna ekki um helgar. Ef þú finnur til streitu þegar þú kemur heim reyndu þá að aftengja þig sem fyrst svo þú og þínir getið átt ánægjulegt kvöld. 

• Náðu stjórn á tíma þínum.

Stundum eyðum við dýrmætum tíma í að kvarta, fletta hugsunarlaust í gegnum samfélags- og fréttamiðla eða bíða eftir því að eitthvað gerist. Ef við fyllum upp í frítímann á þennan hátt fáum við á tilfinninguna að við séum uppteknari en við erum í raun. Með því að lágmarka tímann sem fer í iðju sem færir okkur litla sem enga gleði fáum við sveigjanleika til að gera eitthvað sem skiptir máli og/eða er virkilega skemmtilegt. 

• Ákveddu matseðil fram í tímann.

Hver kannast ekki við spurninguna „hvað eigum við að hafa í matinn í kvöld?“ og hve erfitt er að svara henni eða fá skýr svör frá öðrum. Stundum er lendingin sú að kaupa skyndibita eða standa í matargerð langt fram eftir kvöldi. Ráðið er að skipuleggja matseðil, þegar vel liggur á þér, nokkra daga fram í tímann og spara með því fyrirhöfn, tíma og fjármuni. Gott er að ákveða líka hvaða föt þú ætlar að nota næstu daga og hafa sem mest klárt að kvöldi svo þú lendir ekki í tímahraki að morgni.  

• Lækkað starfshlutfall? 

Í sumum tilvikum getur vinnan verið of erfið eða tekið of stóran skerf af lífinu. Rétt er að leita leiða með yfirmanni til að bæta ástandið. Ef það er fullreynt mætti íhuga þann möguleika að minnka starfshlutfall ef fjárhagur leyfir, a.m.k. tímabundið.

Það mætti einnig skoða hvort þú ert á réttri hillu - væri möguleiki að finna starf sem hentar betur? Að mörgu er að hyggja í þessu tilliti og ekki alltaf inn í myndinni að minnka starfshlutfall eða fá nýtt starf. 

Sú líkamsrækt sem virtist skila minnstu var þjálfun innanhúss á líkamsræktarstöð, meðal annars æfingar á hlaupabrettum og öðrum tækjum. Þátttakendur í þessari þjálfun lifðu að meðaltali 1,5 árum lengur en þeir sem stunduðu enga líkamsrækt. Þeir sem hlupu, syntu eða hjóluðu lifðu um 3-4 árum lengur en kyrrsetufólkið, en þeir sem æfðu greinar þar sem annað fólk kemur við sögu, svo sem tennis, badminton, golf og fótbolta lifðu að meðaltali um 5 til 10 árum lengur!

Einn rannsakenda, hjartalæknirinn James O’Keefe, segir að leikur sé lækning náttúrunnar við streitu og telur hann nauðsynlega útrás fyrir okkur. Með leik á hann við ánægjulega hreyfingu í frítíma með að minnsta kosti einum leikfélaga. Ef við leitum að hreyfingu sem stuðlar að langlífi væri því ráð að æfa með öðrum og velja eitthvað sem við höfum virkilega gaman af og getum helst æft utandyra. Hann varar við mjög erfiðum æfingum og telur að ofþjálfun geti mögulega þurrkað út jákvæð áhrif hreyfingar.