Stafrænn niðurskurður?

Stafræn naumhyggja í tæknimettuðum heimi

Margir eru háðir því að taka upp símann á nokkurra mínútna fresti.

Dr. Cal Newport er dósent í tölvunarfræði við Georgetown University og höfundur bóka um mörk tækni og samfélags. Nýjasta bók hans Digital Minimalism: Choosing a Focused Life in a Noisy World hefur vakið töluverða athygli. Í henni tekur hann til umfjöllunar vanda margra sem orðnir eru háðir því að taka upp símann á nokkurra mínútna fresti. Hann segir að þjónustan sem veitt er í gegnum símana okkar sé orðin svo lokkandi og ávanabindandi að hún geti komið niður á lífsgæðum okkar og tilfinningu um sjálfsstjórn.

Hann gefur ráð um hvernig hægt er að minnka stafræna truflun og lifa betra lífi með minni tækni. Til að mynda með því að draga verulega úr þeim tíma sem við verjum á netinu, nota aðeins þá virkni sem styður það sem við metum allra mest og njóta þess að missa af öllu hinu.

Cal segir í hlaðvarpsþætti á Hidden Forces að hann hafi orðið var við óróleika hjá fólki sem telur samfélagsmiðla taka of stóran skerf af frítíma sínum. Hann notar ekki samfélagsmiðla sjálfur og hefur fengið neikvæð viðbrögð við því að gagnrýna þá, en hann fann fyrir breytingu rétt eftir forsetakosningarnar í Bandaríkjunum 2016. Fyrir þann tíma voru viðhorf til samfélagsmiðla yfirleitt jákvæð en kosningarnar hristu upp í þeirri ímynd og ýmis erfið mál urðu áberandi á miðlunum. Ákveðin umskipti urðu í hugum fólks, frá því að telja miðlana jákvæða himnasendingu yfir í að vera fyrirbæri með vissa galla. Þegar þessi umskipti urðu var eins og stífla gæfi sig.

Hann segir frá breytingunni miklu sem varð þegar snjallsímarnir komu til skjalanna og reynt var að fá fólk til að verja lengri tíma á miðlunum. Viðmótið breyttist úr því að vera kyrrstætt yfir í að verða eins og spilakassi sem þarf að tékka á linnulaust. Við tilkomu þess að geta merkt við „Like“, skrifað athugasemdir og deilt efni varð sprenging á þeim tíma sem fólk ver á miðlunum. Áður setti fólk jú inn myndir og færslur um sjálft sig og skoðaði færslur hjá öðrum en það var engin hvati til að tékka eins oft eins og nú er gert.

Hann talar um hagnýtingu eða bestun (optimization) á stafrænni tækni en hann hugsar um stafræn verkfæri eins og iðnaðarmaður hugsar um verkfærin sín; hvaða verkfæri þarf ég til að sinna ákveðnu verkefni og hvernig nýtast þau best? Iðnaðarmaðurinn myndi ekki kaupa verkfæri sem ekki hentuðu starfi hans.

Að hætta á samfélagsmiðlum?

Cal telur sig betur settan án samfélagsmiðla.

Cal segir í Ted fyrirlestri að hann hafi aldrei stofnað aðgang að samfélagsmiðli en þrátt fyrir það á hann enn vini og veit hvað á sér stað í heiminum. Hann vinnur með fólki frá mörgum löndum, fréttir af áhugaverðum hugmyndum og saknar sjaldan afþreyingarmöguleika. Hann telur sig ekki aðeins í ágætum málum heldur telur hann sig í raun betur settan af því að hann notar ekki samfélagsmiðla. Hann álítur sig vera hamingjusamari, að það sé meiri sjálfbærni í lífinu og að sér gangi betur í starfi. Í fyrirlestrinum reynir hann að sannfæra fleiri um að reyna að hætta að nota samfélagsmiðla.

Hann tiltekur þrjú algengustu andmæli sem hann fær þegar hann stingur upp á þessu og svör sín við þeim andmælum:

1. Samfélagsmiðlar eru ein grundvallartækni 21. aldarinnar. Að hafna þeim væri eins og fara á hesti í vinnuna.

Þetta er rangt segir Cal, samfélagsmiðlar eru ekki grundvallartækni heldur nýta þeir sér grundvallartækni. Þetta eru afþreyingartæki. Þú færð skemmtun í skiptum fyrir athygli þína og bút af persónuupplýsingum sem hægt er að pakka inn og selja. Því ertu ekki að taka stóra félagslega afstöðu með því að nota ekki miðlana, þú ert aðeins að velja að nota aðra tegund afþreyingar. Líkingin við spilakassa er ekki tilviljun því ef litið er betur á tæknina er um að ræða nokkuð ógeðfellda uppsprettu afþreyingar og reynt er að gera miðlana eins ávanabindandi og mögulegt er.

2. Get ekki hætt á miðlunum því þeir skipta máli fyrir velgengni mína - ef ég er ekki með þekkt vörumerki á samfélagsmiðlum veit fólk ekki af mér, hvar það finnur mig og ég missi af tækifærum.

Þetta er ekki rétt heldur. Markaðurinn kann að meta getuna til að framleiða hluti sem eru fágætir og verðmætir. Og þeir sem leita slíkra hluta finna þá án þess að leita á samfélagsmiðlum.

3. Kannski skiptir samfélagsmiðlanotkun ekki lykilmáli í tengslum við starfsframa en hún er skaðlaus og ég hef gaman af henni.

Þetta er aftur rangt að mati Cals, notkun samfélagsmiðla hefur margvísleg skaðleg áhrif. Við þurfum að horfast í augu við þessa skaðsemi þegar við tökum ákvörðun um að hleypa þessari tækni inn í líf okkar. Einn skaði sem vitað er að fylgir þessari tækni tengist starfsframa okkar og það er skortur á getu til að einbeita sér. Samfélagsmiðlatæki eru hönnuð til að vera ávanabindandi, til að brjóta upp athyglina eins og hægt er allan vökutímann. Sífellt fleiri rannsóknir benda til þess að ef miklum hluta dagsins er varið með dreifða athygli geti það haft varanleg áhrif á getuna til einbeitingar. Svo að notkun samfélagsmiðla er ekki skaðlaus, hún getur haft veruleg neikvæð áhrif.

Heili okkar ræður ekki við að verða fyrir svo miklu áreiti allan vökutímann.

Cal hefur mestar áhyggjur af ungu kynslóðinni sem notar þessa tækni mest. Það þarf að huga að sálrænum skaða. Við vitum út frá rannsóknum að því meira sem við notum samfélagsmiðla því líklegri erum við til að finna fyrir einangrun eða einmanaleika. Við vitum að við getum fundið til vanmetakenndar þegar við sjáum jákvæða lýsingu vina okkar á lífi sínu. Hann segir að við eigum eftir að heyra meira um að heili okkar sé ekki fær um að verða fyrir svo miklu áreiti með slitróttri umbun allan vökutímann. Það er eitt að standa við spilakassa í Las Vegas í nokkra tíma en ef þú tekur einn kassa með þér heim og snýrð sveifinni allan vökutímann þá ráðum við ekki við það. Það verður skammhlaup í heilanum og við erum byrjuð að sjá að þetta hefur raunverulegar afleiðingar á vitsmuni - ein þeirra er stöðug kvíðasuð í bakgrunninum. Ef rætt er við sérfræðinga í geðheilbrigðismálum á háskólum segja þeir að samhliða vaxandi notkun snjallsíma og samfélagsmiðla hafi orðið sprenging í kvíðatengdum vanda í skólunum.

En hverjir eru kostirnir við að hætta á samfélagsmiðlum? Að mati þeirra sem reynt hafa getur það verið óþægilegt fyrstu tvær vikurnar, þetta er í raun nokkurs konar afeitrunarferli. Cal segir að tvennt standi upp úr í samfélagsmiðlalausu lífi sínu. Honum verður mjög mikið úr verki. Ef við förum vel með athyglina og höldum henni óskiptri höldum við hæfileika okkar til einbeitingar í vinnu, getum sinnt hverju verkefni á fætur öðru með djúpri einbeitingu og spörum mikinn tíma. Það kemur á óvart hve mikið er hægt að gera á átta stunda vinnudegi ef menn geta sökkt sér ofan í verkefnin. Hitt atriðið er að lífið utan vinnu getur verið ansi friðsælt. Hann segir frá því að hann lesi dagblað í dagrenningu, hlusti á íþróttalýsingu í útvarpi og lesi bækur eftir að börnin eru sofnuð. Þetta virki gamaldags en sé róandi og heilsubætandi leið til að verja frítímanum. Losna má við stöðugan nið áreitis og þann kvíða sem fylgir í kjölfarið.

Svo að lífið án samfélagsmiðla er í raun ekki svo slæmt að mati Cal og hann telur að flestir hefðu gagn af því að hætta á miðlunum.

Síminn og Jobs

Cal segir í grein í The New York Times að Steve Jobs hefði ekki viljað að við notuðum iPhone-símann á þann hátt sem við gerum í dag. Það var ekki ætlunin að símtækið yrði stöðugur ferðafélagi. Síminn er í höndunum á okkur frá því við vöknum og krefst athygli okkar allt þar til við sofnum aftur. Þegar Jobs kynnti iPhone árið 2007 var sýn hans á notkun símans gerólík því hvernig flestir nota síma í dag. Hann virtist líta á símann sem hjálpartæki til að hlusta á tónlist, hringja og rata á milli staða. Hann leitaðist ekki við að breyta taktinum í lífi fólks, vildi einfaldlega auðvelda fólki nokkrar mikilvægar athafnir. Í stað þess að auðvelda okkur þessar athafnir breyta nýju símarnir því hverju við beinum athyglinni að – oft á þann hátt sem hentar hagsmunum fyrirtækja, en eykur hvorki ánægju okkar né vellíðan.

Cal segir að við séum orðin svo vön því að hafa símann sífellt við höndina að við gleymum umfangi þeirra breytinga sem orðið hafa á einum áratug. Hann telur að mörg okkar hefðu gagn af því að notast við naumhyggju-útgáfuna af símanum sem kynnt var 2007. Að nota símann sem gott hjálpartæki við það sem er okkur mikilvægt en að leggja hann frá okkur þess fyrir utan. Með því færum við hann af þeim stalli að vera fastur förunautur yfir í að vera munaðarvara sem er ánægjulegt að nota en stjórnar ekki öllum deginum.

Gagnlegt fyrsta skref segir Cal er að fjarlægja þau smáforrit úr símanum sem græða á athygli þinni, þeirra á meðal samfélagsmiðla, ávanabindandi leiki, tilkynningar og vinnupóst ef hægt er. Þá erum við komin nær því hlutverki símans sem Jobs sá fyrir sér.

Stafrænn niðurskurður

Við förum úr einu í annað og missum einbeitingu.

Dr. Rangan Chatterjee er breskur læknir, þáttagerðarmaður og höfundur vinsælla bóka um heilsu og vellíðan. Hann ræðir um hina mögnuðu nýju tækni og að það sé hvorki raunhæft né mögulegt að lifa án hennar. Við þekkjum flest að ætla rétt að skoða eitthvað í tölvunni og í næstu andrá eru 20 gluggar opnir og við að lesa eitthvað allt annað en við ætluðum að skoða til að byrja með. Í nútímanum erum við að gera svo margt í einu, förum úr einu í annað og missum einbeitingu. Við kippum okkur ekki upp við að drekkja hugsunum okkar í streituvekjandi upplýsingum, fréttaefni, stöðuuppfærslum, textaskilaboðum, tilkynningum og tölvupósti. Hann mælir með því að lækka niður í hinum stafræna heimi svo að við höfum betri stjórn og okkur líði betur.

Hann gefur m.a. þessi ráð til að minnka rafrænt áreiti.

Taktu frá sérstakan „FOMO“ tíma (fear of missing out) á samfélagsmiðlum. Gefðu þér fastan tíma á dag (klukkutíma eða 2 x hálftíma) til að skoða miðlana. Með þessu móti er ólíklegra að þú venjir þig á að nota allan lausan tíma á netinu.
Skoðaðu tölvupóstinn í skömmtum. T.d. er gott að skoða hann kl. 14-15 þegar margir eru í lægð og hentar að sinna verkefnum sem ekki krefjast of mikillar einbeitingar. Gott getur verið að senda sjálfvirk skilaboð svo fólk viti að þú lest póst aðeins á þessum tíma.
Taktu síma-föstu og settu símann á flugstillingu í nokkra tíma á dag.
Veldu vel hverjum þú vilt fylgja á samfélagsmiðlum til að minnka áreiti.
Búðu til sérstakt tölvupóstfang fyrir fjölskyldu og vini og skoðaðu ekki vinnupóstinn utan vinnutíma. Það getur einnig verið hugmynd að hafa sérstakt spam-póstfang fyrir það sem þú ert t.d. að panta á netinu þannig að heimapóstfangið þitt fyllist ekki af slíkum skilaboðum.
Taktu símann úr augsýn þegar þú ert að sinna mikilvægum verkefnum eða ferð á mannamót. Síminn hefur truflandi áhrif þó hann sé hljóðlaus og liggi á hvolfi á borðinu.

Fylgstu með símanotkun þinni með appi. Yfirleitt áttar fólk sig alls ekki á þeim tíma sem það ver í símanum. Hvetjandi getur verið að efna til keppni við fjölskyldumeðlimi um hver notar símann minnst. Hægt er að velja um nokkur öpp með því að leita að „Screen time tracker“.
Handskrifaðu glósur og haltu dagbók á pappír. Rannsóknir sýna að þegar við skrifum á pappír fáum við meiri tengingu við og dýpri skilning á því sem við erum að skrifa um en þegar við skrifum á síma/tölvu.
Á flestum símum er hægt velja grátóna-stillingu. Þetta gerir símann mun meira óaðlaðandi og getur aðstoðað við að draga úr notkuninni.

Ef þú vilt minnka símanotkun gæti verið ráð að nota frekar geisla- eða plötuspilara til að hluta á tónlist. Ef þú telur þig verða að nota símann til þess arna settu hann þá á flugstillingu.
Ekki hafa skjái í svefnherbergi. Ef fólk notar skjái fyrir svefn minnkar það losun melatóníns um meira en 50%. Þó að þú náir að sofna skömmu eftir skjánotkun muntu missa út umtalsverðan hluta REM-svefns sem veldur því að þú verður þreyttari daginn eftir.
Reyndu að minnka fréttalestur á símanum. Ef þú fyllir heilann af myndum af stríði og því versta sem á sér stað í heiminum mun hann túlka það ástand sem norm þó raunin sé önnur. Þetta veldur auknum kvíða og streitu. Veldu sjálf/ur hvort og þá hvenær þú fylgist með fréttum.

Sjá bók og grein Dr. Chatterjee.