Samfélagsmiðlar

Samanburðargildra á samfélagsmiðlum

Samanburður er slæmur ef hann er sífellt óhagstæður.

Í nýlegri grein á vefsíðu Psychology Today er rætt um samanburðargildru (e. comparison trap) sem við lendum í á samfélagsmiðlum. Það er í mannlegu eðli að bera sig saman við aðra og það getur verið gagnlegt, lærdómsríkt og hvetjandi. Við fáum hugmyndir til að bæta eigið líf og aukna trú á eigin getu ef samanburðurinn er okkur hliðhollur. En hann getur haft slæm áhrif ef hann er sífellt óhagstæður. Með tilkomu samfélagsmiðla hefur orðið sprenging í félagslegum samanburði, oftast óumbeðnum. Og það sem er einkennandi fyrir þessa birtingarmynd er hve skekkt hún er, fólk er líklegast til að deila bestu fréttunum af sér og stærstu upplifuninni. Sú bjagaða mynd af veruleikanum sem birtist á miðlunum getur dregið kjark úr lesendum og látið þeim finnast eitthvað vanta upp á eigið líf. Magn upplýsinganna og hraði eykur enn á þessi áhrif.

Við erum líklegust til að taka mið af þeim sem eru líkastir okkur og við tengjum við á einhvern hátt (aldur, bakgrunnur o.fl.). Yngra fólk og þeir sem eru gagnrýnir á sjálfa sig eru viðkvæmastir fyrir neikvæðum félagslegum samanburði. Eldra fólk er ekki eins viðkvæmt - ein kenning er sú að eldra fólk sé líklegra til að bera núverandi stöðu sína saman við eigin stöðu í fortíðinni frekar en að spegla sig í öðrum. Í greininni segir að það sé nær útilokað fyrir okkur að hætta samanburði, en ef við erum á varðbergi og skiljum hvað á sér stað getum við frekar dregið úr neikvæðum áhrifum.

Töluvert af efni sem við sjáum á samfélagsmiðlum er ekki á okkar áhugasviði eða snertir okkur sérstaklega - sumt vissum við ekki einu sinni að væri til! Með endurtekinni umfjöllun förum við ósjálfrátt í neikvæðan samanburð á sviðum sem í raun skipta okkur engu máli og við ættum alls ekki að finna til vanmetakenndar yfir.

„Hvaðan koma þessar hugmyndir?“

Vitnað er í unga konu sem er alltaf með lista yfir hluti sem hún ætti að vera að gera og hver hún ætti að vera. Hún furðaði sig á því hvaðan allar þessar hugmyndir á listanum væru komnar, en svarið lá í stöðugum samanburði hennar við jafningja, vinnufélaga og fjölskyldu. Henni gekk vel í lífinu en efaðist um að hafa tekið réttar ákvarðanir, hún hafði ekki ferðast eins og margir vina hennar, ekki unnið fjölbreytt störf, búið á mörgum stöðum eða stofnað fjölskyldu. Þrátt fyrir að hafa gengið vel þá fannst henni hún hafa misst af mörgum tækifærum. Hún sagðist vita að hún ætti ekki að bera sig saman við aðra því það væri ávísun á vonbrigði, en það væri erfitt að komast hjá því.

Fyrir tíma samfélagsmiðlanna fengum við oft stopular fréttir af velgengni annarra en nánustu fjölskyldu og vina og höfðum engin tök á að fylgjast reglulega með fyrrum samferðarfólki okkar í gegnum lífið. Breytingin sem orðið hefur er lyginni líkust, nú rignir yfir okkur upplýsingum frá nær öllum sem við höfum kynnst ásamt fréttum af ókunnugu fólki.

Upplýsingaflæði og „læk“.

Það er sérlega óheppilegt að skoða samfélagsmiðla þegar fólk er óánægt með eigin stöðu. Það mun alltaf einhver virðast hamingjusamari, unglegri, ríkari og í betra formi. Einhver er í skemmtilegra partýi, að borða betri mat og á fleiri vini. Til að bæta gráu ofan á svart eru samfélagsmiðlarnir þannig útbúnir að hægt er að sjá í beinhörðum tölum hve miklu „betri“ aðrir eru; fjöldi „læka“ á facebook, fjöldi fylgjenda á Twitter og fjöldi hjarta á Instagram. Þó að þú setjir inn sniðuga færslu eða flotta mynd muntu aldrei eiga möguleika á að vera jafngóður og sá vinsælasti.

Unglingar er oft mjög uppteknir við að fá viðurkenningu frá jafningjum, sérstaklega þeim sem þeir líta upp til.

Ef þessir mikilvægu aðilar veita athygli og jákvæða endurgjöf virkjar það stöðvar í heila á svipaðan hátt og sum lyf gera. Þetta gæti verið ástæða þess að unglingar geta haft fíkn í samfélagsmiðla. Þessi þörf fyrir viðurkenningu minnkar oft með aldrinum en miðlarnir halda mörgu fullorðnu fólki á gelgjuskeiði hvað þetta varðar, samanburðurinn er það auðveldur og ágengur.

Í greininni er sagt frá móður sem þarf að taka hlé frá samfélagsmiðlum með vissu millibili. Þegar hún fer á netið finnst henni hún vera versta móðir í heimi. „Herbergi barnanna minna líta ekki svona út. Ég baka ekki svona bollakökur. Mér líður 10 sinnum verr með sjálfa mig og fæ þetta á heilann í marga klukkutíma.“

Hvað er hægt að gera?

Ræktaðu sambönd og forðastu samanburð.

Þegar samfélagsmiðlar láta þér líða illa er hægt að grípa til nokkurra ráða. Þú getur tekið þér frí frá þeim eða eytt út öppum. Þú getur grisjað á vinalistanum þínum til að losna við að sjá færslur frá þeim sem láta þér helst líða illa. Hægt er að nota forrit til að sjá hve lengi þú ert á tilteknum síðum, takmarka tímann sem þú gefur þér eða loka jafnvel á ákveðnar síður.

Það skiptir miklu hvernig við notum samfélagsmiðlana. Ef við verjum miklum tíma á miðlunum en stöndum óvirk á hliðarlínunni getur það aukið á vanlíðan og komið í veg fyrir að við lifum okkar eigin lífi. Ef við nýtum kosti miðlanna til að ná og viðhalda sambandi við ættingja og vini geta þeir gert okkur gott.

Besta leiðin til að falla ekki í samanburðargildruna er að viðhalda stöðugri sjálfsmynd og sjálfsáliti og að þekkja og meta eigin gildi og óskir, óháð mati eða vali annarra. Góð leið er að umgangast fólk sem þekkir okkur vel.

Ræktaðu sambönd en forðastu samanburð.
Takmarkaðu tímann sem þú notar á samfélagsmiðlum. Í stað þess að vera óvirkur áhorfandi, sendu skilaboð og ræktaðu samband við fólk sem þér þykir vænt um. Náðu tengslum svipuðum þeim sem fólk nær í raunheimum.
Líttu upp á við, en bara örlítið.
Það er hvetjandi að bera sig saman við jafningja sem eru örlítið betur staddir en þú á einhverju sviði. Þetta á einkum við ef þú sérð fram á að geta bætt þig og hefur áhuga á því. Ekki ætla þér of mikið.
Vertu þakklát/ur.
Ef þú setur fókusinn á góðu hlutina í lífi þínu ertu ólíklegri til að verða upptekinn af því sem þú hefur ekki. Miðað við marga aðra lifir þú frábæru lífi þrátt fyrir tilfallandi vanda sem flestir glíma við á lífsleiðinni.
Taktu mið af þér sjálfum/sjálfri.
Hamingjusamt fólk er líklegt til að nota sjálft sig sem viðmiðun. Það tekur eftir því ef öðrum gengur vel en það hefur ekki áhrif á sjálfsálit eða markmið þess. Hinn hamingjusami hlaupari keppir við eigin tíma en ekki endilega við þá sem hlaupa hraðar.

Samanburður getur verið gleðispillir

Veljum hverja við berum okkur við.

Í grein Dr. Amy Summerville kemur fram að um 10% af daglegum hugsunum okkar tengjast samanburði af einhverju tagi. Nýjar rannsóknir gefa til kynna að aðferðir okkar við samanburðinn geti skekkt mat á eigin hæfileikum og upplifunum.

Rannsókn var gerð til að kanna af hverju fólk hræðist að missa af einhverju og telur að aðrir eigi betra félagslíf en það sjálft. Fólk taldi að öðru jöfnu að það væri oftar eitt, sækti færri samkvæmi og ætti minna tengslanet en aðrir. Þetta vanmat virtist að hluta vera vegna þess að fólk bar sig saman við þá sem voru allra virkastir í félagslífinu. Sama vanmat kom fram í annarri rannsókn þar sem fólk tók mið af þeim sem var í besta forminu þegar það lagði mat á eigið líkamsástand og besta kokkinn þegar eldamennskan var metin. Þegar þátttakendur í rannsóknunum voru beðnir um að bera sig saman við aðila sem höfðu miðlungs hæfileika og voru frekar ófélagslyndir hurfu þessi áhrif.

Ef viðmiðið er alltaf sá/sú sem skarar mest fram úr kemur ekki á óvart að við komum illa út úr samanburði. Sem betur fer getum við reynt að stjórna því hverja við miðum okkur við. Meiri sátt fylgir samanburði við þá sem eru á svipuðum stað í lífinu og hollt að minna sig á að hlutirnir gætu verið verri en þeir eru. Ef við viljum hins vegar bæta okkur á einhverju sviði er ráð að líta til þeirra sem eru komnir heldur lengra en við, en helst aðeins til þeirra sem við höfum raunhæfa möguleika á að líkjast.

Nokkrir punktar um samanburð:

Þú ert líklega með óraunhæf viðmið þegar þú metur sjálfa/n þig – reyndu að stilla þau af og ekki miða við þann sem skarar mest fram úr. Ef þú vilt meta eigin stöðu gerðu raunhæfari samanburð.
Hverju viltu ná fram með samanburðinum? Ef þú vilt verða betri kokkur mætti skoða hvaða leiðir fyrirmynd þín fer – fer hann/hún á námskeið, notar ferskara hráefni eða brýnir hnífana reglulega?
Ef þú finnur fyrir vanlíðan yfir samanburði, hugsaðu um hið jákvæða í stöðunni - hvað hefur áunnist yfir tiltekið tímabil og hve miklu verri gæti staðan verið í raun?
Ekki gleyma því að aðrir gætu litið á þig sem fyrirmynd. Samanburður virkar í báðar áttir!

„Það er svo erfitt ef maður gefur þá mynd að allt sé alltaf í himnalagi og maður sé svo fullkominn í fína húsinu, draumastarfinu, með fullkomin börn og alltaf í ræktinni. Það er svo erfitt því það er ekki hægt að vera alltaf svona fullkominn. Það veldur vanlíðan að horfast ekki í augu við eigin ófullkomleika. Maður þarf að sættast við að vera fullkomlega ófullkominn.“

- Úr bók Sirrýjar Arnardóttur Þegar kona brotnar – og leiðin út í lífið á ný. Haft eftir viðmælanda.

Oft erum við að bera okkur saman við fólk sem er statt á allt öðrum stað í lífinu en við sjálf. Við erum kannski með lítil börn og bágan fjárhag og getum ekki tekið þátt í fimm maraþonum erlendis á ári. En í staðinn erum við örugglega okkar eigin hversdagshetjur.

Virkir á samfélagsmiðlum

Ríflega 90% nota samfélagsmiðla.

Íslendingar hafa nær allir aðgang að netinu (99%) og ríflega 90% þjóðarinnar notar samfélagsmiðla. Við trónum á toppi þjóða í Eurostat könnuninni 2018 í báðum tilvikum. Danir koma næstir eftir okkur hvað varðar virkni á samfélagsmiðlum með 82%, en meðaltal þjóða Evrópusambandsins er einungis 56%. Við eigum líka metið í notkun tölvupósts (95%).

JOMO í stað FOMO

Fylgir því frelsi að missa af?

Einhverjir hafa heyrt skammstöfunina FOMO (Fear of missing out) og vita að átt er við ótta við að verða út undan og að missa af einhverju eftirsóknarverðu sem aðrir eru að gera. Þessi kvíði einkennist af sterkri þörf til að fylgjast með hvað á sér stað hjá öðru fólki. FOMO er einnig skilgreint sem ótti við eftirsjá, að taka ranga ákvörðun um hvernig tíma er varið í ljósi allra annarra möguleika.

Svend Brinkmann prófessor í sálfræði við Álaborgarháskóla segir að þessum ótta sé viðhaldið af nokkrum ólíkum þáttum en að samfélagsmiðlarnir séu einna mesti sökudólgurinn því þeir neyði okkur til að bera okkur saman við aðra sem birta oftast sínar fegurstu hliðar á miðlunum. Þetta getur gert það að verkum að við hugsum inn á við og þróum með okkur óheilbrigða hvöt til að vera alltaf að breyta okkur sjálfum til að standast samanburð við það sem við sjáum á netinu, verða jafnvel einhver annar/önnur en við erum til að geta lifað lífinu til fullnustu. Þessi þrýstingur í bland við nútíma neyslumenningu skýrir útbreiðslu FOMO en markaðurinn segir okkur að við getum alltaf fengið eitthvað meira og betra en við höfum.

Brinkmann hvetur fólk til að endurhugsa þennan ótta og íhuga að það geti verið ánægjulegt og gefið lífinu gildi að sleppa því að fylgjast með (JOMO = Joy of missing out).

Það getur fylgt því ákveðin gleði að aftengja sig frá kröfum um neyslu og umbætur á eigin lífi. Að losna við vafann um hvort maður sé að gera nógu mikið eða lifa nógu góðu lífi.

Það þarf æfingu til að snúa baki við öllum þeim möguleikum sem dynja á okkur og kröfum um neyslu og breytingar segir Brinkmann, en ef það tekst gefur það rými fyrir dýpri tengsl við annað fólk. Það er ekki nóg að treysta á sjálfsagann til að forðast freistingar, það þarf að hanna umhverfið þannig að við getum einbeitt okkur að því sem er mikilvægt og þurfum ekki sífellt að fylgjast með öðrum.

- Sjá nánar í grein á vef BBC Worklife. Svend Brinkmann er höfundur bókarinnar The Joy of Missing Out: The Art of Self-Restraint in an Age of Excess.

Er slæmt að hafa of mikið val?

Sálfræðingurinn Barry Schwartz skrifaði bókina The paradox of choice árið 2004. Hann telur að í stað þess að finna til aukins frelsis vegna ríkulegs framboðs á öllum sviðum geti of mikið framboð leitt til kvíða, óánægju og tímasóunar. Við þekkjum öll að hillur verslana svigna undan vörum og netið gerir okkur kleift að sjá og kaupa næstum allt sem upp á vantar. Að fara í gegnum þetta mikla úrval er tímafrekt, ákvörðunin sjálf getur verið erfið - nánast lamandi og það versta er að mestar líkur eru á að fólk verði óánægt með val sitt þrátt fyrir að hafa valið vel. Hugurinn reikar til hins sem var í boði og var mögulega enn betra! Og ekki er hægt að kenna neinum öðrum um valið nema sjálfum sér.

Að hafa aðgang að öllu því sem í boði er getur valdið hugarangri ef hluti þess er alls ekki á þínu færi. Þú ferð að bera þig saman við þá sem geta leyft sér hluti sem þú ræður ekki við. Einnig ferðu að efast um dómgreind þína þegar þú sérð að aðrir velja aðra kosti en þú gerðir. Of mikið val og of háar væntingar geta verið slæm blanda.

Í viðtali við Schwartz 10 árum eftir að bókin kom út segir hann að vandinn sem hann ræðir í bókinni hafi fremur aukist en hitt með tilkomu samfélagsmiðla. „Enginn er nógu góður og þú hefur stöðugar áhyggjur af því að missa af einhverju“.

Slóð á TED fyrirlestur Barry Schwartz.

Skjáreitisfrí

Er kominn tími til að líta upp frá skjánum?

Til að ná að aftengja sig og hlaða batteríin er upplagt að taka hlé frá skjá-áreiti af og til. Kostirnir við að líta upp frá skjánum eru margir og tíminn sem vinnst með þessu móti getur verið umtalsverður. Sumir hafa reyndar tamið sér hóflega og markvissa skjánotkun í frítíma, en aðrir gleyma sér og hafa í raun hvorki gagn né gaman af nema broti af öllu því efni sem fyrir augu ber. Mögulega er kominn tími til að líta upp og horfa í kringum sig, ná fjarlægð frá neikvæðum fréttum og vandamálum sem við getum ekki leyst og beina athygli að nánasta umhverfi og fólkinu í kringum okkur? Vitað er að við vinnum gegn streitu með því að aftengja okkur frá vinnu, breyta út af vananum, sinna áhugamálum, njóta félagsskapar, sofa vel, hreyfa okkur og hvílast. Við gætum mögulega nýtt tímann sem við spörum við skjáinn í að sinna þessum þáttum betur. Sakar ekki að prófa.

Hér eru myndir sem þú getur sett inn á Facebook (forsíðu- og opnumynd) þegar þú vilt taka þér frí um styttri eða lengri tíma.

Til að vista myndirnar:

Í tölvu: Hægrismelltu á myndina og veldu að vista t.d. á skjáborði (desktop). Veldu svo að uppfæra forsíðu/opnumynd í Facebook og að hlaða myndinni inn. Að lokum þarf að vista breytingar.
Í síma: Haltu fingri á mynd og veldu að vista - myndin fer í myndagallerí. Veldu svo að uppfæra/breyta forsíðu/opnumynd í Facebook og að hlaða myndinni inn. Að lokum þarf að vista breytingar.

Efri myndin eru forsíðumynd (profile) og sú neðri opnumynd (cover).

Herja samfélagsmiðlar markvisst á okkur?

Fyrrum frammámenn í tölvugeiranum halda úti vefsíðunni Center for Humane Technology (CHT) þar sem þeir tala umbúðalaust um þá ógn sem þeir segja að stafi af samskiptamiðlum nútímans og telja brýnt að snúa við blaðinu áður en enn alvarlegri skaði hlýst af.

Einn af ráðgjöfum síðunnar er Jon Kabat-Zinn upphafsmaður núvitundar í hinum vestræna heimi en hann var með mjög vel sóttar vinnustofur í Hörpu vorið 2018. Þeir vilja meina að tæknin sé að riðla öllum okkar raunveruleika og skrumskæla það sem satt er.

Flestir hafa áttað sig á því að síauknum áhuga okkar á samskiptamiðlum megi líkja við fíkn, en það sem við sjáum sem fíkn í samfélagsmiðla segja þessir fyrrum frammámenn í tölvugeiranum að sé birtingarmynd mun stærra máls. Þeir benda á að Facebook, Twitter, Instagram og Google hafi framleitt afurðir sem hafa haft hreint ótrúlega jákvæð áhrif á veröldina okkar. Vandinn sé hins vegar sá að fyrirtækin eru drifin áfram af takmarkalausri samkeppni um athygli okkar til að skila eigendum sínum hagnaði. Þar sem þau berjast um athyglina verða þau stöðugt að koma með nýjungar sem líma okkur enn frekar við þeirra miðil. Þau beina viðstöðulaust upplýsingum, efni og tilkynningum að hugsun okkar og afla sér um leið upplýsinga um hvernig er hægt að krækja enn fastar í okkur. Þá vilja þeir einnig meina að þessi harða samkeppni um athyglina grafi jafnvel undan samfélagsgerðinni okkar.

Er það sem virkar best til að ná athygli okkar mögulega slæmt fyrir velferð okkar?

Snapchat breytir samskiptum í “streaks” - og býr þannig til ný viðmið fyrir hvernig unga fólkið okkar metur vináttu.
Instagram upphefur hina fullkomnu ljósmyndaveröld - og dregur úr sjálfsvirðingu okkar.
Facebook aðskilur okkur í hópa sem „bergmála" áhuga okkar og viðhorf - og tvístrar þannig samfélaginu okkar.
YouTube spilar sjálfvirkt næsta myndband - jafnvel þó það éti upp svefntímann okkar.

Í ljósi þessa virðist sem samfélagsmiðlarnir hafi ekki velferð okkar í huga heldur þvert á móti sé tilgangur þeirra að áliti CHT að gera okkur háð þeim.

Geðheilsa - Kapphlaupið um að halda okkur við skjáinn allan sólarhringinn gerir okkur stöðugt erfiðara að slíta okkur frá honum - afleiðingin er aukin streita, kvíði og minni svefn.

Börnin okkar - Kapphlaupið um að halda athygli barnanna okkar kennir þeim að meta sig sjálf út frá lækum, ýtir undir stöðugan samanburð við aðra og fær þau til að hafa áhyggjur af að þau séu að missa af einhverju.

Mannleg samskipti - Kapphlaupið um athyglina neyðir samskiptamiðlana til að upphefja rafræn samskipti með umbun (læka og deila) umfram raunverulega samveru.

Lýðræðið - Samskiptamiðlar upphefja hneykslismál og falskar fréttir um leið og þeir velja gaumgæfilega efnið sem þeir birta hverjum og einum því þeir vita hvað virkar til að ná athygli hvers og eins, en um leið sundra þeir okkur því við missum yfirsýnina getum ekki lengur áttað okkur á hver sannleikurinn er.

Samkvæmt CHT þá lesa samfélagsmiðlarnir okkur eins og opna bók og eru sérhannaðir til að hafa áhrif á okkur. Facebook til að mynda er hannað til að auðvelda tilteknum áhrifavöldum eða sölumönnum að ná til okkar. Þannig geta þeir sent efni beint á markhópa sem þeir velja út frá upplýsingum sem Facebook hefur safnað um okkur.

Í gegnum þessa miðla er því opin leið að okkur sem einstaklingum fyrir þá sem gætu viljað beina til okkar æskilegu og/eða óæskilegu efni. Samkvæmt CHT gæti til að mynda eftirfarandi verið í gangi:

Falsfréttum er hægt að beina að póstfangi, kynþætti, trú o.s.frv.
Hægt er að tengja þá sem virðast auðveld bráð fyrir samsæriskenningar, kynþáttahatur eða þjóðernishyggju við einstaklinga sem miðla slíku efni.
Tímasetning skilaboða til einstaklinga þegar þeir eru sem veikastir fyrir (t.d. fann Facebook út að þunglyndir unglingar kaupa meiri snyrtivörur en aðrir).
Milljónir falskra einstaklinga eru búnir til á netinu og látið líta út fyrir að þeir séu raunverulegir einstaklingar.

Þeir sem standa að baki CHT tala um að samfélagsmiðlarnir hafi nú mun greiðari aðgang að okkur en áður og nefna í því sambandi eftirfarandi.

Gervigreind

Gervigreind er nýtt til að velja hvaða efni þér er sýnt í þeim tilgangi að halda þér fullkomlega föngnum við að skrolla, svæpa og deila.

Sólarhringsvöktun

Samfélagsmiðlar standa vaktina allan sólarhringinn við að stjórna hugsunum 2 milljarða manna um allan heim - sem kíkja á þá 150 sinnum á dag - allan sinn vökutíma.

Ný viðmið í samskiptum

Samfélagsmiðlar hafa búið til ný viðmið um mannleg samskipti, sérstaklega hafa þeir breytt viðmiðum fyrir sjálfsmat og framkalla þá tilfinningu að þú sért að missa af einhverju og fær þig til að halda að aðrir í veröldinni séu þér sammála um flest.

Einstaklingsmiðuð skilaboð

Miðlarnir búa til nákvæma skrá yfir hvern einstakling sem er byggð á því sem hann hefur sagt, deilt, smellt eða horft á - í þeim tilgangi að hafa áhrif á hann.

Hvernig verður þá framtíðin?

Þessir fyrrum frammámenn í tölvugeiranum sem halda úti Center for Humane Technology benda á eftirfarandi fjórar leiðir til úrbóta.

Hönnun þurfi að verða mannlegri og Apple, Samsung og Microsoft geti til dæmis lagt sitt af mörkum til að leysa vandann með því að endurhanna síma sína þannig að samskiptamiðlar hafi ekki óheftan aðgang að fólki.
Stjórnvöld geta beitt samfélagsmiðlana þrýstingi og gert kröfu um að þeir viðhafi manneskjulegri hegðun.
Skapa þurfi aukna samfélagsvitund með því að upplýsa neytendur um neikvæð áhrif samfélagsmiðlanna því enginn vill raunverulega láta fara svona með sig eða börnin sín.
Virkja þurfi starfsmenn samfélagsmiðlanna því flestir vilji þeir í raun vinna að verkefnum sem bæta samfélagið.

Sjá nánar um þessi mál á síðu Center for Humane Technology.

„{q}“